Η παγκόσμια οικονομική τάξη τελειώνει και αυτή τη φορά δεν διαφαίνεται διέξοδος
Του Ουίλ Χάτον *
Η Ευρώπη δεν έχει ζήσει τίποτα παρόμοιο εδώ και 70 χρόνια: Tην ορατή εικόνα ενός κόσμου όπου η τάξη καταρρέει. Τα εκατομμύρια πρόσφυγες, που φεύγουν από τον πόλεμο και τη βαρβαρότητα της Μέσης Ανατολής, ψηφίζουν με τα πόδια τους. Και ο καταλύτης της απελπισίας τους – η αποσύνθεση των κρατικών δομών και η επίδραση του ισλαμικού φονταμενταλισμού στα μυαλά των νεαρών Μουσουλμάνων – δεν πρόκειται να εξαφανιστεί σύντομα.
Κι όμως, υπάρχει μια παράλληλη κατάρρευση της οικονομικής τάξης που είναι λιγότερο εμφανής: Tα εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια που φεύγουν από τις αναδυόμενες οικονομίες, από τη Βραζιλία μέχρι την Κίνα, δεν συνοδεύονται από εικόνες γυναικών και παιδιών σε ετοιμόρροπες βάρκες. Ούτε οι τράπεζες που έχουν δανείσει τρισεκατομμύρια, τα οποία δεν θα αποπληρωθούν ποτέ, αναρτούν φρικτά βίντεο. Αλλά αυτή η κατάρρευση απειλεί το φιλελεύθερο σύμπαν μας όσο και ορισμένες αντιδράσεις απέναντι στους πρόσφυγες. Η φυγή των κεφαλαίων και ο εύθραυστος χαρακτήρας των τραπεζών αποτελούν βαθιές δυσλειτουργίες του τρόπου με τον οποίο είναι οργανωμένη η παγκόσμια οικονομία.
Το ΔΝΤ ανησυχεί, και την περασμένη εβδομάδα προειδοποίησε ότι υπάρχει στον πλανήτη ένα πιστωτικό πλεόνασμα ύψους 3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ η οικονομική ανάπτυξη επιβραδύνεται. Όσο κυριαρχούν όμως στον αγγλοσαξονικό κόσμο αντικρατικές αντιλήψεις, η παρέμβαση στο πεδίο αυτό είναι εξίσου πιθανή με τη λύση του Μεσανατολικού. Η τάξη καταρρέει παντού και οι δυνάμεις που θα μπορούσαν να κάνουν κάτι είναι πολιτικά αδύναμες και διανοητικά αναποτελεσματικές.
Ο πυρήνας της οικονομικής αταξίας είναι ένα παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα που έχει ξεφύγει από τον έλεγχο. Οι μεγάλες τράπεζες αποκομίζουν εξωφρενικά κέρδη από συναλλαγές που κάνουν μεταξύ τους. Το αποτέλεσμα είναι ότι η δύναμη των τραπεζών να δημιουργούν χρήμα από το τίποτα έχει περάσει σε ένα καινούργιο επίπεδο. Οι κεντρικές τράπεζες δεν είναι πλέον σε θέση να παρακολουθούν και να ελέγχουν τι συμβαίνει. Κι επειδή λίγες είναι οι χώρες που ελέγχουν σήμερα τις ροές κεφαλαίων, καθώς θέλουν πρόσβαση σε ενδεχόμενο δανεισμό, το χρήμα που δημιουργείται από το πουθενά διαβιβάζεται σε χώρες που μόνο επιφανειακά είναι υγιείς. Αυτό προκαλεί πιστωτικά ρεύματα που μοιάζουν αρκετά με τα ρεύματα των προσφύγων.
Η πλαστή ευημερία που ακολουθεί μοιάζει να δικαιολογεί τον δανεισμό. Οι τιμές των ακινήτων αυξάνονται. Οι εταιρείες και τα νοικοκυριά αποκτούν εμπιστοσύνη για το μέλλον τους και δανείζονται υπέρμετρα. Οι οικονομίες απογειώνονται και όλα μοιάζουν τέλεια ώσπου κάτι συμβαίνει – η ξαφνική μείωση των τιμών των ακινήτων ή των πρώτων υλών – και ο πύργος σωριάζεται. Το χρήμα εκρέει όσο γρήγορα εισέρρευσε και τράπεζες και κυβερνήσεις προσπαθούν να μαζέψουν τα κομμάτια τους.
Ο Άντι Χάλντεϊν, επικεφαλής οικονομολόγος της Τράπεζας της Αγγλίας, μιλά για μια κρίση σε τρεις πράξεις. Η πρώτη ήταν το 2007- 08 στη Βρετανία και τις ΗΠΑ, όταν διαπιστώθηκε ότι οι τράπεζες είχαν δανείσει υπερβολικά πολλά χρήματα. Το βρετανικό τραπεζικό σύστημα χρεοκόπησε και για να διασωθεί χρειάστηκαν 1 τρισεκατομμύριο λίρες και μια γενναία διοχέτευση δημοσίου κεφαλαίου.
Η δεύτερη πράξη ήταν στην Ευρώπη το 2011- 12, όταν κατέστη σαφές ότι ο δανεισμός είχε βασιστεί στη λανθασμένη υπόθεση ότι όλες οι χώρες της ευρωζώνης είναι ίσες. Και πάλι σημειώθηκαν μεγάλες εκροές χρημάτων και η Ευρώπη σώθηκε χάρις στο τύπωμα χρήματος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την πολιτική λιτότητας που ακολουθήθηκε στην Πορτογαλία, την Ελλάδα και την Ιρλανδία. Μπορεί να ήταν άδικο, αλλά δούλεψε.
Η τρίτη πράξη αρχίζει τώρα, σε χώρες όμως με πιο ευάλωτες τράπεζες, που έχουν πολύ μικρότερη ικανότητα να επινοήσουν τρόπους για να αποτρέψουν τη μετάδοση της κρίσης. Διότι οι χώρες τις οποίες πλημμύρισε στη συνέχεια με χρήμα το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα ήταν οι λεγόμενες Αναδυόμενες Οικονομίες της Αγοράς, δηλαδή η Τουρκία, η Βραζιλία, η Μαλαισία, η Κίνα. Η τελευταία κατασκεύασε την περίοδο 2010- 13 περισσότερο τσιμέντο απ’ όσο παρήγαγαν οι Ηνωμένες Πολιτείες ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Όπως αποδείχθηκε, αυτό δεν μπορούσε να συνεχιστεί. Οι τράπεζες της Κίνας έχουν ουσιαστικά χρεοκοπήσει. Ελάχιστα από τα δάνεια που έχουν λάβει μπορούν να αποπληρωθούν, με αποτέλεσμα να μην μπορούν κι εκείνες να δανείζουν με τους ρυθμούς που απαιτούνται για να συντηρείται η πλαστή ανάπτυξη της χώρας. Η πραγματική ανάπτυξη της Κίνας είναι τώρα μικρότερη απ? ό,τι την εποχή του Μάο. Και αυτό θα προκαλέσει ένα κύμα αμφισβήτησης του διεφθαρμένου κομμουνιστικού κόμματος.
Το χρήμα φεύγει από τις Αναδυόμενες Οικονομίες της Αγοράς κι εκείνες δεν έχουν τους κατάλληλους θεσμούς για να σχεδιάσουν τρόπους διάσωσης. Οι χώρες αυτές όμως αντιστοιχούν σε πάνω από το μισό του παγκόσμιου ΑΕΠ. Λογικό είναι να ανησυχεί το ΔΝΤ.
Ο πλανήτης χρειάζεται πρωτότυπες απαντήσεις. Χρειάζεται ένα μεγαλύτερο και ανανεωμένο ΔΝΤ, που το καταστατικό του να απηχεί την παγκόσμια ισορροπία οικονομικής ισχύος και να μπορεί να σώσει αυτές τις χώρες. Χρειάζεται μια πραγματική εποπτεία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Χρειάζεται μια έξυπνη νομισματική πολιτική που να επιτρέπει αρνητικά επιτόκια. Τίποτα απ? αυτά δεν φαίνεται στον ορίζοντα, καθώς η ιδεολογική Δεξιά βάζει βέτο και η Αριστερά αδιαφορεί. Αν δεν υπάρχει η βούληση να αντιμετωπιστεί συλλογικά η προσφυγική κρίση, υπάρχει ακόμη μικρότερη βούληση να αναδιαρθρωθεί η παγκόσμια οικονομία.
Πηγή: The Observer, Αθηναϊκό Πρακτορείο
* Ο Ουίλ Χάτον είναι βρετανός πολιτικός αναλυτής, συγγραφέας και πρώην διευθυντής της εφημερίδας «The Observer»
Τα κείμενα που φιλοξενούνται στη στήλη «Ιδέες και Απόψεις» του ΑΠΕ- ΜΠΕ δημοσιεύονται αυτούσια και απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι του πρακτορείου ή της ιστοσελίδας
http://mignatiou.com/2015/10/i-pagkosmia-ikonomiki-taxi-katarrei-ke-afti-ti-fora-den-diafenete-diexodos/