 |
| Paul Lafargue |
ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΙΑ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΡΟΕΣ - microMEGA
Σελίδες 77-84
Παράρτημα
Οι ηθικολόγοι μας είναι άνθρωποι αρκετά μετρημένοι• παρ' όλο που επινόησαν το δόγμα της δουλειάς, δεν παύουν να αμφιβάλλουν για την αποτελεσματικότητα του να καθησυχάζει την ψυχή, να ευφραίνει το πνεύμα και να συμβάλλει στη διατήρηση της καλής λειτουργίας των νεφρών και άλλων οργάνων• θέλουν να δοκιμάσουν πειραματικά την εφαρμογή του πάνω στο λαό, in anima vili, πριν να στραφούν προς τους καπιταλιστές, των οποίων τα βίτσια έχουν επιφορτιστεί να συγχωρούν και να νομιμοποιούν.
Αλλά, φιλόσοφοι της πενταροδεκάρας, γιατί σπαζοκεφαλιάζετε τόσο για να συγκροτήσετε με κόπο μια ηθική της οποίας την πρακτική εφαρμογή δεν τολμάτε προτείνετε στους αφέντες σας; Θέλετε να δείτε το δόγμα της δουλειάς, για το οποίο τόσο πολύ υπερηφανεύεστε, να το χλευάζουν, να το γελοιοποιούν; Ας ανοίξουμε την Ιστορία των αρχαίων λαών και τα γραπτά των φιλοσόφων και νομοθετών τους.
«Δεν θα μπορούσα να υποστηρίξω με σιγουριά», λέει ο πατέρας της ιστορίας, ο Ηρόδοτος, «αν οι Έλληνες κρατάνε από τους Αιγύπτιους την περιφρόνηση για την δουλειά, διότι βλέπω ότι η ίδια περιφρόνηση επικρατεί και στους Θράκες, στους Σκύθες, τους Πέρσες και τους Λυδούς• με μια κουβέντα, διότι στο μεγαλύτερο μέρος των βαρβάρων, αυτοί που μαθαίνουν τις πρακτικές τέχνες αλλά και τα παιδιά τους θεωρούνται οι τελευταίοι των πολιτών... Όλοι οι Έλληνες έχουν διαπεδαγωγηθεί μ’ αυτές τις αρχές, ιδίως οι Λακεδαιμόνιοι» [23].
«Στην Αθήνα, οι πολίτες ήταν αληθινοί ευγενείς, που δεν έπρεπε να απασχολούνται παρά με την υπεράσπιση και τη διοίκηση της κοινότητας,
όπως οι άγριοι πολεμιστές από τους οποίους κατάγονταν. Έχοντας, λοιπόν, υποχρέωση να είναι ελεύθεροι κάθε στιγμή για να προφυλάσσουν με τη διανοητική και σωματική τους δύναμη τα συμφέροντα της Πολιτείας, ανέθεταν στους σκλάβους όλες τις δουλειές. Το ίδιο στη Λακεδαίμονα, όπου κι αυτές οι γυναίκες δεν έπρεπε ούτε να κλώθουν ούτε να υφαίνουν, για να μην ταπεινώσουν την ευγένεια τους» [24].
Οι Ρωμαίοι δεν γνώριζαν παρά δύο επαγγέλματα ελεύθερα και ευγενή, τη γεωργία και την πολεμική τέχνη• όλοι οι ολίτες ζούσαν δικαιωματικά με έξοδα του Θησαυρού, χωρίς να μπορεί κανείς να τους εξαναγκάσει να φροντίσουν για την επιβίωση τους με τις sordidae artes (χαμερπείς τέχνες – μ’ αυτή τη φράση χαρακτήριζαν τα επαγγέλματα) που άνηκαν δικαιωματικά στους σκλάβους. Ο Λεύκιος Βρούτος, για να ξεσηκώσει το λαό, κατηγόρησε ιδίως τον Ταρκύνιο, τον τύραννο, ότι είχε βάλει τους τεχνίτες και τους χτίστες μαζί με τους ελεύθερους πολίτες [25].
Οι αρχαίοι φιλόσοφοι διαπληκτίζονταν σχετικά με την καταγωγή των ιδεών, αλλά συμφωνούσαν σ’ ό,τι αφορούσε τον αποτροπιασμό τους για τη δουλειά.
«Η φύση» λέει ο Πλάτων στην κοινωνική του ουτοπία, στην υποδειγματική Πολιτεία του, «η φύση δεν έχει δημιουργήσει ούτε υποδηματοποιούς ούτε σιδηρουργούς• παρόμοιες απασχολήσεις υποβιβάζουν τους ανθρώπους που τις εξασκούν σε άθλιους μισθοφόρους, ανώνυμους δυστυχισμένους που αποκλείονται, λόγω του ίδιου του επαγγέλματος τους, ακόμα και από τα πολιτικά δικαιώματα. Σ’ ότι αφορά στους εμπόρους που είναι συνηθισμένοι να λένε ψέμματα και να εξαπατούν, τους ανεχόμαστε μέσα στην πόλη σαν ένα αναγκαίο κακό. Ο πολίτης που θα εξευτελιστεί από το εμπόριο του μαγαζιού θα εναχθεί γι’ αυτό το έγκλημα. Αν αποδειχθεί ένοχος, θα καταδικαστεί σε ένα χρόνο φυλάκισης. Η τιμωρία θα διπλασιάζεται σε κάθε υποτροπή» [26].
Στον Οικονομικό, ο Ξενοφών γράφει: «Οι άνθρωποι που επιδίδονται σε χειρωνακτικές δουλειές δεν έχουν αναλάβει ποτέ αξιώματα, και τούτο είναι, βέβαια, εύλογο. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς, καταδικασμένοι να κάθονται όλη την ημέρα, ορισμένοι μάλιστα απ’ αυτούς να υποβάλλονται στη θερμότητα μιας διαρκούς φωτιάς, δεν μπορούν να αποφύγουν τη σωματική φθορά, και είναι πραγματικά δύσκολο να μην υποστεί και το πνεύμα τις συνέπειες».
«Τι το αξιοπρεπές μπορεί να βγεί από ένα κατάστημα; » κηρύττει ο Κικέρων, «τι έντιμο μπορεί να προκύψει από το εμπόριο; Ό,τι ονομάζεται μαγαζί είναι ανάξιο για έναν έντιμο άνθρωπο [...] αφού οι έμποροι δεν μπορούν να κερδίσουν χωρίς να πούν ψέματα, και τι πιο επονείδιστο από το ψέμα; Επομένως, πρέπει να βλέπουμε το επάγγελμα όλων αυτών που πουλούν τον κόπο και την τέχνη τους σαν κάτι το ευτελές και το φαύλο• γιατί, όποιος δίνει τη δουλειά του για τα χρήματα, πουλιέται ο ίδιος και μπαίνει στην κατηγορία των σκλάβων» [27].
Προλετάριοι, αποκτηνωμένοι από το δόγμα της δουλειάς, ακούστε την γλώσσα αυτών των φιλοσόφων, που σας αποκρύπτεται με ζηλόφθονη φροντίδα: ένας πολίτης που δίνει τη δουλειά του για τα χρήματα υποβιβάζεται στο επίπεδο του σκλάβου, διαπράττει ένα έγκλημα, που του αξίζουν πολλά χρόνια φυλάκισης.
Η χριστιανική υποκρισία και η καπιταλιστική χρησιμοθηρία δεν είχαν διαφθείρει αυτούς τους φιλοσόφους των αρχαίων Δημοκρατιών• απευθύνοντας τη διδασκαλία τους σε ελεύθερους ανθρώπους, διατύπωναν με απλό τρόπο τη σκέψη τους. Ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, αυτοί οι γιγαντιαίοι στοχαστές, που οι δικοί μας Κουζέν, Καρό, Σιμόν δεν μπορούν να φτάσουν ούτε στον αστράγαλο τους παρά μόνο αν υψωθούν στις μύτες των ποδιών τους, θα ήθελαν οι πολίτες των ιδανικών Δημοκρατιών τους να διέθεταν όσο το δυνατόν περισσότερο ελεύθερο χρόνο, γιατί, όπως προσέθετε ο Ξενοφών, «η δουλειά κυριεύει όλο το χρόνο και, κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις, δεν μένει καιρός για την Πολιτεία και τους φίλους». Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο μεγάλος τίτλος του Λυκούργου, «ο πιο σοφός απ’ τους ανθρώπους», εκφράζει το θαυμασμό των μεταγενεστέρων επειδή είχε παραχωρήσει ελεύθερο χρόνο στους πολίτες της Λακεδαίμονος με το να τους απαγορεύσει οποιοδήποτε επάγγελμα [28].
Αλλά, θα απαντήσουν οι Μπαστιά, οι Ντυπανλούπ, οι Μπωλιέ και Σία της χριστιανικής και καπιταλιστικής ηθικής, αυτοί οι στοχαστές, αυτοί οι φιλόσοφοι εκθείαζαν την σκλαβιά. –Τέλεια, μα θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, με δεδομένες τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής τους; Ο πόλεμος ήταν η συνηθισμένη κατάσταση για τις αρχαίες κοινωνίες• ο ελεύθερος άνθρωπος έπρεπε να αφιερώνει το χρόνο του στο να συζητά τις υποθέσεις του Κράτους και να αγρυπνά για την προστασία του• τα επαγγέλματα ήταν τότε πολύ σκληρά για να μπορεί κανείς και ταυτόχρονα να ανταποκρίνεται στα καθήκοντα του ως πολεμιστής και πολίτης• για να διαθέτουν πολεμιστές και πολίτες, οι φιλόσοφοι και οι νομθέτες έπρεπε να ανέχονται τους σκλάβους μέσα στις ηρωικές Πολιτείες τους. – Αλλά μήπως οι ηθικολόγοι και οι οικονομολόγοι του καπιταλισμού δεν εκθειάζουν κι αυτοί την έμμισθη εργασία, τη σύγχρονη δουλεία; Και σε ποιούς ανθρώπους η καπιταλιστική σκλαβιά προσφέρει ελεύθερο χρόνο; Στους Ρότσιλντ, στους Σνάιντερ, στις κυρίες Μπουσικώ, σε άχρηστους και βλαβερούς, σκλάβους των διαστροφών και των υπηρετών τους.
«Η προκατάληψη της σκλαβιάς κυριαρχούσε στο πνεύμα του Πυθαγόρα και του Αριστοτέλη», γράφτηκε περιφρονητικά• κι όμως, ο Αριστοτέλης προέβλεπε πως «αν κάθε εργαλείο μπορούσε να εκτελέσει την λειτουργία του χωρίς πίεση, ή καλύτερα από μόνο του, όπως τα αριστουργήματα του Δαίδαλου κινούνταν από μόνα τους, ή όπως οι τρίποδες του Ήφαιστου ρίχνονταν αυθόρμητα στην ιερή δουλειά τους• αν, για παράδειγμα οι σαϊτες των υφαντών ύφαιναν από μόνες τους, ο επιστάτης του εργαστηρίου δεν θα είχε πια ανάγκη από βοηθούς, ούτε ο αφέντης από σκλάβους».
Το όνειρο του Αριστοτέλη είναι η δική μας πραγματικότητα.
Οι μηχανές μας, με πύρινη αναπνοή, με μέλι από ατσάλι, ακούραστες, με μια θαυμαστή, ανεξάντλητη γονιμότητα, ολοκληρώνουν μόνες τους, υπάκουα, την ιερή τους δουλειά• κι ωστόσο, η σκέψη των μεγάλων φιλοσόφων του καπιταλισμού παραμένει κυριευμένη από την προκατάληψη της έμμισθης δουλειάς, της χειρότερης από τις σκλαβιές. Δεν καταλαβαίνουν ακόμα πως η μηχανή είναι ο λυτρωτής της ανθρωπότητας, ο Θεός που θα απελευθερώσει τον άνθρωπο από τις sordidae artes και από την έμμισθη δουλειά, ο Θεός που θα της ξαναδώσει την άνεση και την ελευθερία.
Σημειώσεις
23. Ηρόδοτος, τ. Β’, μτφρ. Λάρτσερ, 1876.
24. Μπιό, Για την κατάργηση της αρχαίας σκλαβιάς στη Δύση, 1840.
25. Τίτος Λίβιος, πρώτο βιβλίο.
26. Πλάτων, Πολιτεία, πέμπτο βιβλίο.
27. Κικέρων, Περικαθηκόντων, Ι, μέρος ΙΙ, κεφ. XLII.
28. Πλάτων, Πολιτεία, Ε’, και Νόμοι, Γ’. Αριστοτέλη, Πολιτικά, Β’ και Ζ’. Ξενοφών, Οικονομικός, Δ’ και ΣΤ’. Πλούταρχος, Βίος Λυκούργου.
Σημειώσεις
23. Ηρόδοτος, τ. Β’, μτφρ. Λάρτσερ, 1876.
24. Μπιό, Για την κατάργηση της αρχαίας σκλαβιάς στη Δύση, 1840.
25. Τίτος Λίβιος, πρώτο βιβλίο.
26. Πλάτων, Πολιτεία, πέμπτο βιβλίο.
27. Κικέρων, Περικαθηκόντων, Ι, μέρος ΙΙ, κεφ. XLII.
28. Πλάτων, Πολιτεία, Ε’, και Νόμοι, Γ’. Αριστοτέλη, Πολιτικά, Β’ και Ζ’. Ξενοφών, Οικονομικός, Δ’ και ΣΤ’. Πλούταρχος, Βίος Λυκούργου.